Op internet vind je veel verwijzingen naar het gedragsmodel Balm. Begrijpelijk, want het is een heel algemeen model, altijd bruikbaar als je gedragsverandering ziet als leerproces.

Het model in vogelvlucht

Het gedragsveranderingsproces en leerproces verlopen altijd in verschillende fasen. In het model Balm worden vier fasen genoemd:

  • Fase 1: Openstaan. Iemand staat open voor nieuwe informatie en staat toe dat een verandering begint.
  • Fase 2: Begrijpen, willen, kunnen. Hier ligt de nadruk op leren & ontwikkelen en het verwerven van kennis, attitudes en vaardigheden. Doeltreffende didactiek speelt een cruciale rol.
  • Fase 3: Doen. Het gaat om toepassing van het geleerde in de praktijk.
  • Fase 4: Volhouden. Iemand heeft geleerd te anticiperen op lastige situaties en gaat er goed mee om.

In het gedragsveranderingsproces wil je steeds rekening houden met de fysieke en de sociale omgeving. Denk bijvoorbeeld aan de werkplekinrichting (fysieke omgeving) en bedrijfscultuur (sociale omgeving). Gedragsverandering verloopt over het algemeen pas succesvol als je het leerproces combineert met omgevingsveranderingen. Met aandacht voor bijvoorbeeld ergonomie en nudging. Omgevingsveranderingen zijn relevant in elke fase van het leerproces.

Gedragsmodel Balm

Zes rubrieken

Openstaan

Openstaan voor verandering hangt samen met urgentie, nut en noodzaak, interesse, belangstelling en nieuwsgierigheid. Het gaat om de eerste stap van bewustwording. Je realiseert je dat je baat kunt hebben bij nieuwe keuzes en nieuwe gewoontes en gedrag.

Begrijpen

De nadruk ligt op kennis en inzicht en passende informatie over de achtergronden van het nieuwe gedrag. Je kunt inzicht meetbaar maken door in je eigen woorden zelf uit te leggen wat het nieuwe gedrag inhoudt en hoe het uitgevoerd zou moeten worden. Als je nut en de noodzaak van het nieuwe gedrag begrijpt en doorleeft, dat vergroot dat de kans dat het nieuwe gedrag beklijft.

Willen

Veranderen kost tijd en energie. Om met succes te veranderen, is het van belang dat je goed gemotiveerd bent. Het is nodig dat je zelf een afwegingsproces maakt, waarbij je de voordelen en de nadelen van het nieuwe gedrag in beeld brengt. Op het moment dat je je bewust akkoord verklaart met het nieuwe gedrag, dan ben je meer gemotiveerd om het toe te passen in de praktijk. 

Kunnen

Om het nieuwe gedrag uit te voeren, is het van belang dat je er bent toegerust. Het is noodzakelijk dat je de vereiste vaardigheden zijn eigen gemaakt. Denk onder andere aan cognitieve en sociaal-communicatieve vaardigheden.

Doen

We veronderstellen dat je het nieuwe gedrag vertoont, als je:

  • het nieuwe gedrag begrijpt;
  • gemotiveerd bent voor het nieuwe gedrag (willen); 
  • beschikt over de vaardigheden om het nieuwe gedrag uit te voeren (kunnen).

Verder moet aan alle noodzakelijke technische en organisatorische randvoorwaarden zijn voldaan en is het noodzakelijk dat je op een passende manier kunt inspelen op onvoorziene praktische problemen in het actuele moment.

Volhouden

We streven natuurlijk naar duurzame gedragsverandering – dus we willen dat het nieuwe gedrag beklijft. Dit hangt deels af van de technische en organisatorische randvoorwaarden. Daarnaast is het belangrijk dat je kunt anticiperen op risicosituaties. Als je van tevoren kunt bedenken waarom je zou kunnen terugvallen in oud gedrag, dan kan je daar op inspelen. Vervolgens kun je extra moeite doen om het nieuwe gedrag vol te houden. 

Basisfasering van Lewin

In het model is de basisfasering van Lewin (1947) gebruikt:

  • In de fase ontdooien word je je bewust van je huidige manier van doen, je gaat inzien dat het nuttig is om ander gedrag uit te voeren, je staat open voor een verandering.   
  • In de fase van veranderen maak je de vereiste kennis, attitude en vaardigheden eigen, dit stelt je in staat om nieuw gedrag uit gaan te voeren. 
  • In de laatste fase, bevriezen, wordt het nieuwe gedrag onderdeel van jouw dagelijkse doen en laten. Er heeft op dat moment gedragsverandering plaatsgevonden.

Natuurlijk is de werkelijkheid een stuk dynamischer dan hier beschreven. Tegelijkertijd begrijpen we allemaal de logica van deze indeling van Lewin.

Meer weten over het gedragsmodel Balm als gesprekstool?

Marcel Balm schreef in februari 2022 deze blog: https://balmacademie.nl/gedragsmodel-balm-als-gesprekstool/

Verantwoording en verder lezen

Tussen 1989 en 1993 is de basis gelegd voor het gedragsmodel Balm. Destijds heb ik gebruik gemaakt van werk van Hoenen, Sluijs, Gerards & Kok en Van der Burgt & Verhulst. Zij schreven boeken en artikelen op het gebied van gezondheidsvoorlichting en -opvoeding (GVO) en patiëntenvoorlichting. Het model verwijst ook naar de basisfasering van verandering zoals Lewin die al in 1947 beschreef. Lewin benoemde drie fases: ontdooien, veranderen en bevriezen. In het beroepsprofiel oefentherapeut Mensendieck van 1993 is de ontstaansgeschiedenis van het model uitgebreid beschreven. Veel oefentherapeuten waren tussen 1989 en 1993 betrokken bij het ontwikkelproces, zowel oefentherapeuten Mensendieck (vooral Netty Winters-Prins) en oefentherapeuten Cesar (vooral Esther Gijsbers).

De Stichting Ontwikkelingsfonds Mensendieck (SOM) vroeg mij in 1999 voor oefentherapeuten, fysiotherapeuten en ergotherapeuten het boek ‘Gezond bewegen kun je leren’ te schrijven (Lemma, 2000). In dat HBO-studieboek heb ik het gedragsmodel Balm theoretisch extra onderbouwd en zeer gedetailleerd uitgewerkt voor gebruik door de therapeuten (paramedici) bij patiëntenbehandeling. Het model is in 2010 opnieuw beschreven door Albertina Poelgeest, Johannes Noordstar, Marleen Mares, Pauline Luijnenburg-Kroes en mijzelf in de tweede druk van Gezond bewegen kun je leren (Boom, 2010). Voor het bedrijfsleven heb ik vanaf 2002 het model uitgewerkt voor het bedrijfsleven, onder andere in het Handboek Ergonomie, het Handboek Fysieke belasting en het Handboek arbeid & gezondheid. Zie:

  • Balm MFK, Horsten, FA. Hoofdstuk 39 Gedragsbeïnvloeding door communicatie en training. In: Handboek Ergonomie/Human Factors 2015. Human factors voor beter leven en werken. Redactie KJ Peereboom en PAM van Scheijndel. Vakmedianet, 2015.
  • Balm MFK. Reductie fysieke belasting door communicatie en training. In: Handboek Fysieke belasting, 7e geheel herziene editie. KJ Peereboom en H Vermeulen, SDU, 2015
  • Bieleman A, Heerkens Y, Balm M. Terminologie, modellen en instrumenten. In: Heerkens Y, Bieleman A, Miedema H, Engels J, Balm M (eds). Handboek Arbeid & Gezondheid. Derde, herziene druk. Houten: Bohn Stafleu van Loghum; 2019.

Door al deze publicaties wordt het model niet alleen gebruikt door de oefentherapeuten, fysiotherapeuten, ergotherapeuten en andere paramedici, maar ook door bewegingsagogen, leefstijlcoaches, veiligheidskundigen, arbocoördinatoren en ergonomen.